Formacja kawaleryjska Rzeczypospolitej obecna na polach bitew od połowy XVI do połowy XVIII wieku. Niewielu ludzi wie, iż nie jest ona wynalazkiem polskim. Swoje powstanie zawdzięcza bowiem Serbom, którzy po klęsce na Kosowym Polu w 1389 roku z Turkami szukali sposobu na zrewanżowanie się i pokonanie groźnego przeciwnika. W tym celu tworzyli nowe jednostki bojowe. Pierwsi "usarze" nie posiadali uzbrojenia ochronnego. Niekiedy używali jedynie drewnianych tarcz o kształcie ptasiego skrzydła i lekkich kopii. Jan Długosz napisał, że brali udział w bitwie nad Sawą w 1463 roku.
W Polsce husaria pojawiła się na początku XVI wieku. Pierwsza wzmianka o czterech husarzach na żołdzie polskim pochodzi z 1500 roku. W roku 1503 sejm powołał pierwsze chorągwie autoramentu narodowego, w tym husarskie. W przeciwieństwie do wciąż powszechnych w wojsku polskim ciężkozbrojnych chorągwi kopijniczych chorągwie husarskie (zwane początkowo rackimi) były nadal jazdą lekką. Na obrazie anonimowego malarza, przedstawiającego bitwę pod Orszą, wyraźnie widać liczne zastępy husarzy charakteryzujące się lekkim uzbrojeniem. Trzon armii – jazdę ciężką – stanowili bowiem wspomniani kopijnicy.
Zmiany zaszły w drugiej połowie XVI wieku. Husaria stopniowo przekształcała się w jazdę ciężkozbrojną stając się główną siłą uderzeniową wojsk Rzeczypospolitej (przykładem są bitwy pod Obertynem i Lubiszewem, w których odgrywała rolę pierwszoplanową). Stefan Batory po wojnie z Gdańskiem uczynił z husarii podstawowy rodzaj kawalerii w armii polsko-litewskiej. Wtedy to przybrała ona formę znaną z ikonografii stanowiąc odtąd 90% jazdy narodowej.
Początek wieku XVII to czas największych sukcesów militarnych husarii. Najsłynniejsze zwycięstwa: Bitwa pod Cutrea de Argesz (25 XI 1600), gdzie armia polska pod dowództwem Jana Potockiego, licząca 1450 żołnierzy (w tym 950 husarzy), pobiła armię wołoską (7000 żołnierzy), dowodzoną przez Udreę.
http://vivathusaria.pl/article/bitwa-pod-curtea-de-arges/Bitwa pod Kircholmem (27 IX 1605), gdzie armia Wielkiego Księstwa Litewskiego (3750 żołnierzy, w tym 1750 husarzy) pod dowództwem Jana Karola Chodkiewicza, pobiła trzykrotnie liczniejszą armię szwedzką (12 300 żołnierzy) dowodzoną przez przyszłego króla szwedzkiego Karola IX (ówcześnie księcia Karola Sudermańskiego)
http://pl.wikipedia.org/wiki/Bitwa_pod_KircholmemBitwa pod Kłuszynem (4 VII 1610), gdzie dysproporcja sił była jeszcze większa, bo 5:1 (35 000 Rosjan i zaciężnych cudzoziemców przeciwko ok. 6800 wojsk polskich, dowodzonych przez Stanisława Żółkiewskiego). Właśnie w tej bitwie najbardziej uwidoczniła się wartość bojowa husarii. Husarzy było pod Kłuszynem 5556. Niektóre roty musiały szarżować po 8-10 razy, by pobić pięciokrotnie liczniejszego wroga. W tej bitwie husarzy pokazali swoją uniwersalność. Doskonale radzili sobie z lekką jazdą typu wschodniego, jak i ciężką zachodnioeuropejską rajtarią; bez większych problemów poradzili też sobie z piechotą zachodniego typu.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Bitwa_pod_K%C5%82uszynemBitwa pod Chocimiem, 7 IX 1621, kiedy to 600-640 jazdy polsko-litewskiej (w tym 520-560 husarzy) pod dowództwem Jana Karola Chodkiewicza, rozbiło ok. 10 000 jazdy i piechoty tureckiej.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Bitwa_pod_Chocimiem_(1621)
Chyba najbardziej znanym polskim zwycięstwem ze znacznym udziałem husarii jest odsiecz Wiednia 12 września 1683 roku. Pobito wówczas 300-tysięczną armię turecką wielkiego wezyra Kara Mustafy. O wygranej zadecydowała szarża blisko 20 tysięcy kawalerzystów. Husarią dowodzili hetmani: Stanisław Jabłonowski i Mikołaj Sieniawski oraz król Jan II Sobieski.http://s2.postimg.org/iqi7z1vhx/Husarz1.jpg
Co jest charakterystyczne. W większości opisanych wyżej zbrojnych starć wojska Rzeczypospolitej zazwyczaj liczebnie słabsze pokonywały (głównie dzięku użyciu w polu husarii) znacznie liczniejszego przeciwnika. Stąd wyjątkowość husarii, jej fenomen i zjawiskowść. Wiek XVIII przyniósł niestety stopniowy zanik siły bojowej tej formacji, który związany był z ogólnym kryzysem państwa, jak i stopniowym ubożeniem szlachty. Następowały zmiany obyczajowe. Szlachta porzuciła rycerski etos i skupiała się na działalności politycznej. Przyjmuje się, że ostatnie wykorzystanie husarii w konflikcie zbrojnym miało miejsce 19 lipca 1702 w bitwie pod Kliszowem.
Husaria stawała się wojskiem paradnym, używanym tylko na popisach wojskowych lub pogrzebach wodzów, królów, senatorów. Był też zwyczaj, że husarz w pełnej zbroi wjeżdżał do kościoła i kruszył kopię o katafalk bezpotomnie zmarłego szlachcica. Z tego powodu husarię w XVIII wieku nazywano "wojskiem pogrzebowym". W końcu uchwałą Sejmu Rzeczypospolitej z 1776 zlikwidowano sławną niegdyś jazdę, a istniejące chorągwie husarskie i pancerne przekształcono w brygady kawalerii narodowej.